“Thuis werd niet gesproken over de dood van mijn broer”
Jan
Voor deze beleving ga ik een aantal jaren terug, namelijk naar 1958. We waren 6 maanden met verlof in Nederland. Mijn ooms en tantes wilden graag de neefjes bij hen laten logeren. Ik logeerde bij een oom en tante in Rotterdam. Eén van mijn andere broers, Henk, logeerde bij een oom en tante aan de Marktweg in Den Haag. Mijn oom was commissionair in fruit voor de markt. Henk had van hem een appel gekregen en liep de markt op. In die tijd lag daar nog een aanvoerkanaal. Henk liep op de rand, verloor zijn evenwicht en viel in het water. Hij kon zwemmen, maar de combinatie van in het water vallen en het stikken in de appel zijn hem fataal geworden.
Ik herinner mij nog precies hoe mijn oom mij dit vertelde. Ik speelde met mijn nicht en neef onder de tafel. Hij haalde mij uit mijn spel vertelde me dat Henk was overleden. Of hij toen ook de oorzaak heeft gemeld, weet ik niet meer. Ik ben niet bij de begrafenis geweest. Ik was toen bijna 7 jaar. Ik heb nooit aan mijn ouders gevraagd waarom niet, ook later niet. Het zal met die tijd en hun eigen verdriet te maken hebben gehad.“Op een latere verjaardag van Henk feliciteerde ik mijn ouders met hun overleden zoon. Hun enige reactie was een zwijgende blik. Zij wisten blijkbaar niet hoe zij erop moesten reageren.”
Er werd thuis dus niet over gesproken. Op een latere verjaardag van Henk (dat zal in 1959 of 1960 geweest zijn) feliciteerde ik mijn ouders met hun overleden zoon. Hun enige reactie was een zwijgende blik, zij wisten blijkbaar niet hoe zij erop moesten reageren.
Dit is allemaal al in 1958 gebeurd. Als ik mijn ervaring van de dood van mijn broer plaats tegen de ervaringen van tegenwoordig, dan zie ik een mooie evolutie in het beleven van rouw in de samenleving. In 2001 kwam dit verhaal ook eens ter sprake op mijn werk. Mijn collega’s vroegen mij of ik niet boos was op mijn ouders. Mijn antwoord was en is nog steeds: nee. Ik plaats de manier waarop zij met het verlies omgingen in die tijd, en niet in de huidige tijd.
Ook ik heb afscheid en verlies door de jaren heen anders ervaren. Ik heb naast mijn broer Henk ook mijn vader jong verloren. Hij was nog maar 59 jaar. Tijdens de uitvaart werd zijn kist gedragen door zijn collega’s en werden wij kinderen erbij betrokken. In 1997 overleed onverwachts een andere broer. Het was mooi om de bijdragen van zijn eigen kinderen aan zijn uitvaart te zien. En in 2014 overleed mijn moeder op 90-jarige leeftijd en hebben kleinkinderen op hun wijze ook bijgedragen aan het afscheid.
Deze ervaringen en bij uitvaarten van familie en bekenden hebben mij veel inzichten gegeven. Inzicht om met passie mensen mee te geven hoe belangrijk het is met elkaar te spreken over afscheid en rouwprocessen.